De Hippodroom van Bosvoorde

• Toegang voor personen met een beperkte mobiliteit
• Speelplein
• Zone 'honden zonder leiband'

De Hippodroom van Bosvoorde werd eind 19de eeuw aangelegd op een gebied van 32,5 hectare in het Zoniënwoud, gelegen in de gemeente Ukkel, maar vlakbij het station van Bosvoorde. Dat is de reden waarom de plek deze naam heeft gekregen, en niet 'Hippodroom van Ukkel'. De Stad Brussel was geïnteresseerd in de ontwikkeling van een renbaan in Brussel en sloot daarom in 1875 een huurcontract met de Koninklijke Onderneming ter Aanmoediging van de Verbetering van Paardenrassen (KOA) voor een gebied van bijna 25 hectare bos. In 1878 bouwde de KOA een renbaan op basis van de plannen van de architect Edouard Keilig, met twee tribunes aan de rand ervan. De hippodroom kon niet op ieders bijval rekenen. Sommigen waren ertegen dat openbare ruimte werd gebruikt voor elitair vermaak, terwijl anderen het bos verdedigden, voortdurend aangetast door menselijke activiteiten. De landschapsarchitect beloofde zoveel mogelijk grote bomen te behouden, en daarom zijn er in het midden van de renbaan nog steeds beuken en eiken uit het oorspronkelijke bos te vinden.

In 1880 werd de hippodroom ingehuldigd door Koning Leopold II. In 1885 werd de Grote Prijs van Brussel in het leven geroepen. De paardenrennen kenden een groot succes, niet alleen bij de gegoede burgers, maar ook onder de middenklasse. Van Leopold II tot Boudewijn I zag de Hippodroom van Bosvoorde alle Belgische adel en bourgeoisie komen en gaan, en meer dan een eeuw lang vonden er talloze wedstrijden plaats.

De late 19e en vroege 20e eeuw waren de hoogdagen van de paardenrennen. In een paar decennia tijd zagen verschillende renbanen het licht in en rond Brussel: Bosvoorde in 1875, Vorst rond 1880, Groenendaal in 1888, Laken en Jette in 1894, Stokkel in 1906, Dilbeek in 1907 ... Voor de Brusselaars was paardenrennen een echte passie geworden. Elke renbaan had zijn eigen specialiteit (galop, draf of springen) en zijn eigen publiek.

In tegenstelling tot zijn voorgangers creëerde landschapsarchitect Keilig geen perfect ovale renbaan. De bochten waren bijzonder scherp en maakten het parcours nog moeilijker. Bovendien konden toeschouwers de races in hun geheel volgen dankzij het kleinere formaat van de renbaan. In maart 1888 ondertekende Leopold II, die de Hippodroom van Bosvoorde te klein vond, een wet die de oprichting van een nieuwe, grotere renbaan in het Zoniënwoud toestond. Terwijl Groenendaal, met zijn (beschermde) koninklijke loge, de favoriete renbaan van Leopold II was, genoot de renbaan van Bosvoorde de voorkeur van de Brusselse aristocratie en de welgestelde burgerij.

Tussen 1878 en 1913 werden het Weeglokaal en de stallen naast de eerste gebouwen gebouwd. Vervolgens werden tussen 1941 en 1951 moderniseringswerkzaamheden uitgevoerd volgens de plannen van architect Breydel. Omdat paardenrennen vanaf die periode echter steeds minder populair werden, begonnen de bezoekersaantallen gestaag af te nemen. Door gebrek aan onderhoud verloren de gebouwen ook hun grandeur.

Ten slotte werden er vanaf 1951 verschillende gebouwen en installaties op de site opgetrokken die geen verband hielden met de activiteit van de renbaan. De laatste wedren vond plaats in 1989. De activiteit van de renbaan viel stil en er kwam een golfclub in het midden van de piste. De rest van de site werd gebruikt voor verschillende tijdelijke activiteiten: circussen, restaurants, nachtclubs, rommelmarkten ... Aan het einde van het huurcontract verdwenen de horecagelegenheden echter, wat de verkrotting van de gebouwen nog verder in de hand werkte.

In 2005 was hun toestand zodanig verslechterd dat zelfs een eventuele sloop werd overwogen. Onder druk van de bevolking en de lokale politieke verantwoordelijken werd uiteindelijk beslist om opnieuw aandacht te besteden aan de site en de historische gebouwen te renoveren.

Het domein, dat eigendom was van de staat, werd in 1989 overgedragen aan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, dat een erfpachtrecht van 99 jaar voor de site van de Hippodroom van Bosvoorde verleende aan de Maatschappij voor Stedelijke Inrichting (MSI) met het oog op de renovatie.

De MSI, Drohme en Leefmilieu Brussel, partners in het herstel van de site en de opzet van nieuwe activiteiten, besloten een project te ondernemen met tot doel het behoud van het natuurlijke, architecturale en historische erfgoed, de ontwikkeling van een recreatieve groene ruimte waardoor gezinnen ten volle van de site kunnen genieten, en een verbetering van het evenwicht tussen de rollen van de publieke en private spelers.

In 2014 startte de MSI met de ambitieuze restauratiewerkzaamheden, voor een totaal bedrag van 6 miljoen euro, aan de vier meest emblematische gebouwen van de renbaan: de Grote Tribune, de Kleine Tribune, het Weeglokaal en de Jurytoren. De gerestaureerde gebouwen werden midden september 2016 ingehuldigd. In augustus 2016 begon de MSI aan de tweede renovatiefase, die zich toespitste op de gebouwen met een hoge erfgoedwaarde (de toegangspaviljoenen, de halfronde luifels van de wedhallen, de tunnel onder de baan en de boswachterswoning). De werkzaamheden begonnen in 2021, en daarbij werden ook het rioleringsnet, de watervoorziening en de energietoevoer gemoderniseerd.

Om de ontwikkeling van de recreatieve groene ruimte te garanderen, stelde de MSI een privéconcessiehouder aan, de firma Drohme, voor een periode van 15 jaar, verlengd met 5 jaar, voor de ontwikkeling van permanente activiteiten: de overname van de professionele golfclub met 9 holes, het beheer van restaurant Le Club House, de uitbating van restaurant Le Pesage, de activiteiten op de tribunes en de organisatie van diverse evenementen.

Sinds november 2020 is Leefmilieu Brussel een publieke partner in het project geworden en beheert ze een deel van de site. Het beheer dat Leefmilieu Brussel toepast, is gericht op het behoud van de biodiversiteit, in evenwicht met de recreatieve en educatieve behoeften van het Brussels Gewest.

In 2023 begon een derde fase van de renovatie: nu zijn de stallen en de schuur aan de beurt.

De grote tribune van de Hippodroom van Bosvoorde werd ontworpen door landschapsarchitect Edouard Keilig en dateert uit 1875. Toeschouwers konden de paardenrennen vanuit hun stoel volgen! Deze zitplaatsen waren voorbehouden voor mensen uit de rijkere sociale klassen, terwijl de rest tegen een gereduceerd tarief vanaf het grasveld in het midden van de baan kon toekijken.

Het tribunegebouw is geïnspireerd op de Vlaamse neorenaissancestijl en is symmetrisch rond een centraal volume opgebouwd. Oorspronkelijk bestond de tribune uit houten trappen en galerijen, met gevels in metselwerk met baksteen en stenen, en overhangende kroonlijsten die nu verdwenen zijn. De tribune werd verschillende keren aangepast en vergroot, maar het oorspronkelijke volume en de functie zijn leesbaar gebleven. De trap gaf toegang tot het platte dak vanwaar de paardenrennen ook gevolgd konden worden. Het dak werd gerenoveerd en is vandaag de dag nog steeds toegankelijk.

Enkele jaren later, in 1878, bouwde Keilig de kleine tribune. Die werd uitgewerkt in dezelfde geest als de grote tribune maar met een eclectische stijl. In de loop der jaren heeft het gebouw aan de buitenkant weinig veranderingen ondergaan, waardoor het een goede weergave is van de oorspronkelijke constructie.

In 1900 bouwde architect François Kips het weeggebouw, rechts van de tribunes langs de baan. Daar werd het gewicht van de jockeys gecontroleerd.

Wist u dit? Om de spanning nog verder op te voeren, werd er geprobeerd om de overwinningskansen van de paarden in evenwicht te brengen; de vermeende snellere paarden moesten met meer gewicht op hun rug lopen. Voor elke paardenrace werden alle ruiters gewogen en sommige van hen werden verzwaard met extra loden platen.  Die dagen zijn voorgoed voorbij. Vandaag heeft Brussel geen enkele renbaan meer op zijn grondgebied.

In 1951 voegde architect Breydel een modernistische uitbreiding toe aan het weeggebouw: een betonnen constructie op palen met een raam over de hele breedte dat een panoramisch uitzicht bood over de renbaan.

Een paar jaar later bouwde Breydel ook de jurytoren, ook bekend als de starttoren, in een modernistische stijl.

Deze emblematische gebouwen, evenals de toegangspaviljoenen, de loketten en de wedhallen, zijn elementen van de voormalige Hippodroom van Bosvoorde met een hoge erfgoedwaarde.