Josaphat Park

• Toegang voor personen met een beperkte mobiliteit
• Zomerkiosk
• Speelplein

De vallei van de Roodebeek waarin het Josaphatpark in Schaarbeek werd aangelegd, heette oorspronkelijk ‘Kattepoel’. De legende vertelt dat het gebied de naam kreeg van het Bijbelse Josaphat, omdat een rijke Brusselaar, die in 1574 terugkeerde van het Heilig Land, getroffen werd door de gelijkenis met de Josaphatvallei die hij doorkruiste op weg naar Jeruzalem.

In het begin van de achttiende eeuw gaf keizer Karel VI aan Adriaan Lodts, een lakenhandelaar, de toelating om een omheining te plaatsen rond de bossen, de vijvers, de kapel en de hoeve die deel uitmaakten van zijn domein in de Josaphatvallei. Twee eeuwen later zou dat de kern van het latere park worden.

De aanleg van het Josaphatpark – zoals van een groot aantal groene ruimten in Brussel –gaat terug tot de regeerperiode van Leopold II, die ook in dit geval persoonlijk tussenbeide kwam om het project uit de startblokken te krijgen. Het is de periode waarin plannen werden gesmeed om de Teniers-Josaphatwijk te wijzigen en een nieuwe verkeersader aan te leggen: de Louis Bertrandlaan. Die maakte deel uit van het project voor het doortrekken van de ring, die de mogelijkheid zou creëren om rond Brussel nieuwe wijken aan te leggen.

De goedkeuring in 1898 van de aanpassingsplannen voor dit historische hart van Schaarbeek, hield nochtans een risico in: misschien zouden de eigenaars van de groene ruimten in de Josaphatvallei hun percelen verkavelen en verkopen.

Leopold II wilde dat deze heuvelflank intact bleef en vroeg aan Victor Besme, de ontwerper van de plannen voor de ringlaan, om zijn tracé aan te passen, zodat het in een boog over de heuvelkammen boven de tuinen van de vallei zou lopen (de huidige Lambermontlaan). Aan de gemeenteraad vroeg hij om de aanleg van een park op deze plek goed te keuren. Daarvoor was het nodig om de percelen van 197 eigenaars in der minne aan te kopen. Die operatie verliep niet zonder slag of stoot. Vooral de weduwe Martha, eigenares van zes hectare van het tweehonderd jaar oude Josaphatdomein, kwam maar moeizaam tot een financieel akkoord met de gemeente. Om de overheidsplannen te dwarsbomen, besloot ze zelfs om de prachtige populieren die de charme van dat stuk uitmaken, te koop aan te bieden, met de verplichting ze te rooien. Bij de openbare verkoop, kocht de Lakense gemeentesecretaris de zes hectare discreet in opdracht van de koning. Maar de dame was niet onder de indruk en stelde de koning in gebreke omdat hij de bomen niet kapte. Woedend dwong de koning het bestuurscollege van Schaarbeek het domein te onteigenen. Op 1 mei 1904 werd het opengesteld voor het publiek.

Stap voor stap veranderde landschapsarchitect Edmond Gallopin het ‘licht ongerepte’ park van het Martha-eigendom in een landschapspark. Hij liet de vijvers uitbaggeren, de wegen verbreden en rechttrekken, bomen en bloemen planten. Hij ontwierp ook bijkomende dreven, bouwde een alpentuin om de bermen weg te stoppen, enz. Naarmate de onteigening van de 197 eigendommen vorderde, breidde het park uit tot het in 1914 dertig hectare besloeg. In dat jaar kwam er een speelterrein met een voetbalveld, tennisbanen en een kunstmatig strand op het gedeelte tussen de spoorlijn, de Haachtsesteenweg, de ringlaan en de Louis Bertrandlaan. Op het Renanplein vestigde zich een schuttersvereniging.

In de jaren twintig kwam er een openluchtschool in de buurt van het park, waar de kinderen uit de gemeentescholen lessen kregen over natuurobservatie. In de jaren vijftig legde de beroemde landschapsarchitect René Péchère er een minigolfterrein aan op een rechte strook langs de spoorweg.

Het park is sinds 1974 geklasseerd.
 

Monumenten

De twee huizen van Schampaert

Jean Schampaert liet in 1732 twee huizen bouwen voor zijn dochters Elisabeth en Carla. Ze liggen vlakbij de Generaal Eisenhowerlaan en werden opgenomen in het parkgebied. Ze bieden nu plaats aan de woning van de parkconciërge.

De Minnebronne

Niet ver van de Schampaert-woningen ontspringt een van de drie bronnen van de Roodebeek, zelf een zijtak van de Maalbeek. Verschillende legenden vernoemen deze bron als een ontmoetingsplaats voor bedrogen, afgewezen en ontroostbare minnaars.

Het Trinkhall-paviljoen

Het beroemde kasteel van de weduwe Martha werd bij de inwijding in 1904 verbouwd tot ‘melkerij van het park’. In 1912 werd deze melkerij-café-restaurant-hotel, waar veel spektakels plaatsvonden, vervangen door een moderner en beter aangepast paviljoen met groot terras, de ‘Trinkhall’. De melkerij werd later in gebruik genomen als zaal voor een marionettentheater, maar een brand heeft ze verwoest. De wederopbouw is gepland, maar het pand kreeg nog geen nieuwe bestemming.

Beeldhouwwerk

Liefdesfontein (1988)

Een beeldhouwwerk in carraramarmer herinnert aan de legende van de Liefdesfontein, vroeger het eindpunt van veel wandelingen in het park. Het is van de hand van Mon De Rijck (1943) en won een wedstrijd van de gemeente voor plaatselijke kunstenaars.

Eva en de slang (1890)

Dit brons van Albert-Constant Desenfans (1845-1938) stelt Eva voor die luistert naar de slang die zich rond een boom kronkelt. Het staat op een voetstuk in art-decostijl. Het werd tentoongesteld op het Salon van Brussel in 1890. Daarna schonk de regering het aan de gemeente Schaarbeek.

Boreas, god van de wind (1922)

Dit beeldhouwwerk van Joseph Vanhamme (1878-?) was oorspronkelijk in plaaster uitgevoerd. Het stelt Boreas voor, de Griekse god van de noordenwind, die in de richting van de aarde blaast. De gemeente kocht het in 1918, en liet het uitwerken in brons en daarna vergulden, speciaal voor het Josaphatpark.

Monument ter ere van Philippe Baucq (1974)

De Schaarbeekse architect Philippe Baucq was een medestander van Edith Cavell en werd in 1915 gefusilleerd door de Duitsers. Het monument van Jacques Nisot (1931) brengt hem een eerbetoon. Het is een verticale betonplaat waarin een silhouet is uitgesneden dat neerzijgt onder de kogels.

De materniteit

Een zittende moeder geeft haar baby de borst, terwijl ze hem vol liefde in de armen houdt. Het kunstwerk met heel ronde vormen is van de hand van de Schaarbeekse beeldhouwer Maurice de Korte (1889-1971).

En verder:

• Assepoes, brons van Edmond Lefever (1839-1911).
• De boomsnoeier, tweede bronzen beeldhouwwerk in het park van Albert-Constant Desenfans.
• Bronzen buste van de schrijver Nestor de Tière (1924) door Frans Huygelen (1878-1940).
• Buste in wit marmer van de symbolistische dichter Albert Giraud (1939) door Victor Rousseau (1865-1954).
• Kariatide, een herdenkingsmonument voor de Schaarbeekse architect en beeldhouwer Eugène Canneel (1882-1966).
• Bronzen medaille ter ere van landschapsarchitect Edmond Galoppin (1851-1919) door graveur Jean Lecroart.
• Medaillon op een stenen zuil van de schrijver Georges Eeckhoud (1854-1927) door Jozeph Witterwulghe.
• Medaillon van schilder Oswald Poreau (1877-1955) door René Cliquet (1899-1977).
• Standbeeld in witte steen van de grote Belgische dichter Emile Verhaeren (1855-1916) door Louis Mascré (1871-1929).
• De Belgische schrijver Hubert Krains (1862-1934) door Paul Wissaert (1885-1972).
• Monument ter ere van majoor Ernest Cambier (1844-1909), een van de pioniers van de kolonisering van Congo.
• Componist Henri Weyts (1868-1934) door G. de Leener.